Miasto powiatowe Kołomyja w woj. stanisławowskim, położone w malowniczej okolicy, ma bogatą historię sięgającą początków państwa polskiego. Moim zamiarem jest przybliżyć czytelnikom mniej znane fakty z życia miasta i jego mieszkańców.
Duża część historyków uważa, że Kołomyja powstała przed rokiem 1200, ale nie ulega wątpliwości, że już w 1240 była rozwiniętym gospodarczo miastem. W 1395 r. Władysław Jagiełło nadał Kołomyi przywilej organizowania targów w każdą sobotę, co dostarczyło sporych dochodów. Następca Jagiełły - Władysław Warneńczyk - nadał stolicy Pokucia kolejne przywileje, m.in. zezwolił na handel mięsem, przetapianie wosku, założenie przystrzygalni sukna, a także budowę łaźni miejskiej.
W 1444 r. ustalono nowe granice miasta, przyłączając doń okoliczne wioski: Woskrzeszeńce, Uherniki, Turkę, Kujdońce, Chrosne i Balińce. W roku 1513 hospodar wołoski Piotr napadł na Polskę i Kołomyja uległa kompletnemu zniszczeniu. Wieki XVI-XVIII to pasmo napadów Mołdawian, Turków, Tatarów, a na domiar złego w 1627 r. miał miejsce ogromny wylew Prutu.
Po tym "potopie" postanowiono odbudować miasto w innym miejscu i choć odległość od poprzedniego była niewielka, to nowe miejsce okazało się bardziej szczęśliwe. Może też dlatego, że wybudowany zamek otoczono grubym murem.
Liczba ludności w 1875 r sięgała 18 tys., z czego połowę stanowili Żydzi.
Dobrą passę miała Kołomyja w okresie "galicyjskim" - powstał szpital z 60 łóżkami, dom dla ubogich. Na turystów czekały przyzwoite hotele, m.in. "Angielski", "Europa" i "Krakowski". Funkcjonowały kawiarnie i cukiernie. Rozwinął się przemysł, najstarszymi zakładami były fabryka maszyn rolniczych Biskupskiego i fabryka pieców kaflowych Stanisławskiego.
Przed hotelem Pisanka, czerwiec 2009
Oświata
Pierwsze męskie gimnazjum powstało w 1861 r. W roku szkolnym 1881/82 uczęszczało doń ponad 400 uczniów, w tym 200 Polaków, ok. 130 Rusinów, pozostali to Niemcy i Żydzi. Dyrektorem był Edmund Wolff. Od 1892 r. istniało gimnazjum z ruskim językiem nauczania, a w 1899 powstało prywatne gimnazjum żeńskie prowadzone przez siostry Urszulanki. W roku szkolnym 1932/33 egzamin dojrzałości zdało 58 uczniów. Na przełomie XIX i XX w. istniały w Kołomyi liczne księgarnie i biblioteki.
Znanym wydawcą był Jakub Orenstein, pełniący też obowiązki opiekuna biblioteki gimnazjalnej.
Kolej
Pierwsze połączenie kolejowe otrzymała Kołomyja w 1866 r. (24 lata później niż Oława), w związku z uruchomieniem trasy Lwów - Czerniowce. Później powstała linia prowadząca do Słobody Runguskiej, transportowano nią ropę naftową. W kolejnych latach oddano do użytku trasy kolejowe łączące Kołomyję z Horodczką, Śniatyniem, Szczepunowiczami oraz Zaleszczykami.
Muzeum i "Sokół"
Muzeum Pokucia powstało w 1892 r., a założył je Edmund hr. Starczewski. Niestety, nie cieszyło się ono wielkim zainteresowaniem. Przed śmiercią fundator przekazał je swoim synom. W czasie I wojny światowej zostało zniszczone. Odbudowano je i wzbogacono o eksponaty huculskiego rzemiosła artystycznego w okresie II RP.
Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" powstało w 1867r. Oprócz działalności statutowej (wychowanie fizyczne) prowadziło też działalność kulturalno-oświatową.
Przed I wojną światową w oparciu o powiatowe struktury "Sokoła" zaczęły masowo powstawać "Drużyny strzeleckie", oficjalnie prowadzące szkolenie wojskowe. Kołomyjski "Sokół" w roku 1912 przeprowadził kapitalny remont swojej siedziby, obok niej zbudował trzy korty tenisowe, odnowiono kręgielnię i strzelnicę, wyposażono bibliotekę i czytelnię, zimą uruchamiano lodowisko. W przeddzień I wojny światowej prezesem zarządu był Jan Śliwa, a liczba zrzeszonych to około 400 osób.
Dwudziestolecie międzywojenna
W owym czasie wizytówką Kołomyi stały się hotele "Berg", "Bristol", "Grand" i "City". Czynne były dwa kina "Mars" i "Gwiazda". Dynamicznie rozwinął się przemysł tekstylny (włókiennictwo, trykot, sztuczny jedwab). Funkcjonowały zakłady wyrobów maszynowych, warsztaty samochodowe, zakłady ceramiczne. Ukazywały się czasopisma: "Poradnik Kołomyjski", "Ilustrowany Kurier Filatelistyczny", "Gazeta Pokucka" i "Huculszczyzna". W 1938 r Kołomyja liczyła ponad 35 tysięcy mieszkańców, w tym katolicy - ponad 13 tys., greko-katolicy - ponad 6 tys, ewangelicy - prawie 1000 i prawie 15 tys. stanowili wyznawcy mojżeszowi.
Kołomyjskie świątynie
Według niepotwierdzonych przekazów pierwszy kościół katolicki istniał w Kołomyi już w 1353 roku, natomiast potwierdzone jest istnienie klasztoru O.O. Dominikanów wraz z kościołem pw. Bożego Ciała w 1413 r. Budowle położone były nad Prutem, a fundatorem był Władysław Jagiełło. Niestety, nie ma po nich śladu. W 1778 powstał nowy klasztor, ale z nakazu zaborcy został szybko zlikwidowany. Przetrwał natomiast wybudowany nieco wcześniej, bo w 1775 roku, kościół, którego fundatorem był kanonik Szczepan Mikulski.
W przedwojennej Kołomyi oprócz kościołów katolickich znajdowały się dwie cerkwie grecko-katolickie, zbór ewangelicki, a gmina żydowska miała aż 16 bożnic, ale tylko jednego rabina. Po II wojnie światowej niemal wszystkie budowle sakralne zostały zniszczone lub przeznaczono je na inne cele.
Pomniki
Pierwszy pomnik powstał wiele wieków temu. Był to usypany kopiec, a następnie obelisk upamiętniający hołd złożony w 1485 r. Kazimierzowi Jagielończykowi przez hospodara wołoskiego Stefana. Zburzyli go w 1918 roku Rumuni spokrewnieni z Wołochami.
W 1880 r. stanął pomnik Franciszka Karpińskiego. Na jego postumencie wyryto zwrotkę pieśni: Kiedy ranne wstają zorze" - jego autorstwa.
W parku miejskim stanął pomnik Adama Mickiewicza - stoi do dziś.
Nieistniejący już pomnik J. Piłsudskiego
W latach międzywojennych Kołomyja jako pierwsza w wyzwolonym kraju otrzymała pomnik Józefa Piłsudskiego w 1929 r. Postać marszałka przedstawiona była w pozycji siedzącej (podobnie jak w Sulejówku). Marszałek pozował doń osobiście. Odlany został z brązu, a na postumencie widniał napis: "Józef Piłsudski wskrzesiciel Ojczyzny". Pomnik przez 10 lat stał w rynku. W październiku 1939 usunęły go władze sowieckie i umieściły w tym samym miejscu pomnik Lenina. W 1941 roku zniszczyli go Niemcy, ale wrócił w 1951 roku i stał do 1992, kiedy to ustąpił miejsca Tarasowi Szewczence - ukraińskiemu poecie.
Pomnik A. Mickiewicza w parku w Kołomyi, czerwiec 2009
II wojna światowa
We wrześniu 1939 roku, gdy dokonała się agresja sowiecka na Polskę, w Kołomyi znajdowała się Kwatera Główna Naczelnego Wodza. To wtedy o godz. 21.30 Rydz-Śmigły wydał ostatnie orędzie zalecające unikanie walk z Armią Czerwoną. Ten fakt zadaje kłam propagandzie sowieckiej, która utrzymywała że Naczelne Dowództwo i rząd uciekł już do Rumunii i dlatego przekraczają granicę.
Pierwszą ofiarą II wojny światowej w Kołomyi był ks. Józef Kluz, który zginął w czasie próby wydostania się z Kołomyi. Kołomyjanie to też ofiary zbrodni katyńskiej - wśród nich są: ppłk Tadeusz Kamiński, inż. Stanisław Szymański, w Ostaszkowie zginął przewodnik policji Michał Getman, w Starobielsku od strzału w tył głowy zginęli płk. Dypl. Karol Hadała i ppor. rez. Edward Różański.
Kołomyjanie PRL
Irena Dziedzic (ur. się w 1925 r.) była dziennikarką i publicystką, najpopularniejszą prezenterką TV, autorką programów: "Tele-Echo" i "Wywiady Ireny Dziedzic". Ogromna popularność w okresie aktywności zawodowej nie przełożyła się na grunt lat późniejszych. Spędzała je w osamotnieniu i zapomnieniu. Po śmierci 5.11.2018 jej ciało leżało 8 tygodni w kostnicy. Nikt nie chciał zająć się pogrzebem. Ostatecznie organizacją zajęli się "przyjaciele".
Mieczysław Jagielski (ur. w 1924 r.), ekonomista, prof. SGPiS, działacz PZPR, wicepremier. Przewodniczący rządowej komisji, która zawarła porozumienie z Komitetem Strajkowym w Stoczni Gdańskiej. Ze strony "solidarnościowej" podpisał je Lech Wałęsa, 30-centymetrowym pamiętnym długopisem. Po śmierci Mieczysława Jagielskiego w 1997 r. Lech Wałęsa stwierdził, że żałuje, że nigdy nie spotkał się z wicepremierem na gruncie prywatnym, bo był to mądry i sympatyczny człowiek.
Dom rodzinny – ul. Kotlarewskiego 4, czerwiec 2009
*
(Korzystałem z: Adam Żarnawski, Kresy wschodnie II Rzeczypospolitej, Kraków 1996)
Zygmunt Piskozub
Napisz komentarz
Komentarze