Dlaczego zniknął ten domek z basztą?

Stare i nowe

W 1945 roku Oława miała znowu most drewniany, na drewnianych filarach, wbitych przez radzieckich saperów w dno rzeki. Powróciliśmy do stanu sprzed 400 lat. Taki "nowy" most wymagał stałych napraw, czasem był ponownie niszczony przez krę i problem powracał. A stary most? Do lat 60. XX wieku można było oglądać pięknie wykonane ceglano-granitowe przyczółki mostu, jego filary w nurcie, a przede wszystkim mały domek z basztą położony tuż przy wjeździe na most od strony lewobrzeżnej Oławy (od strony ul. B.Chrobrego).

Oława 1945 - rosyjscy saperzy budują most drewniany, po lewej widoczna wieża budynku opłat

Opisywany domek celny przetrwał wojnę bez zniszczeń, był w dobrym stanie, do końca jego istnienia użytkowano go jako np. magazyn wyposażenia infrastruktury drogowej, znaków, zapór, smoły itp.

W latach 60. przyszła pora i możliwości budowy nowego solidnego mostu. Most powstał i wciąż dobrze się sprawuje. Zaprojektowany pod koniec lat 50. jest solidny, również nitowany, ale o zupełnie innej konstrukcji niż jego poprzednik. Ten nowy jest wytrzymały, ale brzydki i bez wyrazu, jest wyłącznie konstrukcją i czymś użytkowym, nie da się go porównać do dzieł z przeszłości. Budując nowy most wykorzystano dawne przyczółki i dwa filary w nurcie rzeki. Przebudowano je, usunięto cegłę, nowe filary odlano z betonu, pozostawiając część ciosów dawnych, granitowych, które są widoczne. 

Czy przy okazji budowy konieczne było wyburzenie dawnego punktu opłat? Tu zdania są mocno podzielone. Prawdą jest, że działka po wyburzonym "zameczku" jest dzisiaj wolna i pusta, nie utrudnia ruchu, po rozbiórce wykorzystano ją na postawienie istniejącego kamienia-pomnika, poświęconego radzieckim saperom poległym w walkach o przeprawę w pobliskich Lipkach. To potwierdza założenie, że punkt odniesienia, akcent architektoniczny i oś widokowa arterii, są ważne - dlatego działkę i lokalizację wykorzystano ponownie. Inna grupa argumentów uzasadnia wyburzenie pracami konstrukcyjnymi przy moście, uznając, że budowa wymagała większej przestrzeni. Nie chodzi tu o wzmacnianie i betonowanie istniejącego przy czółka mostu, problem jest innego rodzaju. Most i ulica Chrobrego nie tworzą prostej linii, tworzą zakręt. Przecież most prowadzi i trafia prosto w budynek, nie w ulicę B. Chrobrego. Część nowego mostu według różnych relacji zbudowano na gruncie i przesuwano nad nurt rzeki - brak "zameczku" miał ułatwić swobodę budowania. To są wspomnienia niektórych, składane teraz, można je podać w wątpliwość, bo patrząc na zdjęcia można zauważyć, że konstrukcja nowego mostu już jest wzniesiona, a domek z basztą wciąż istnieje w dobrej formie. Czyli przetrwał budowę. 

Oława 1963 - ulica Chrobrego (fot. arch. PP), widoczny budynek z wieżą w dobrym stanie (w środku idzie żona autora)

Pomimo że budynek zniknął, być może zasługiwał na remont. Pewnie brakowało środków, być może nie widziano w takim niepozornym domku nic szczególnego, wartościowego. Wtedy było inaczej, "łatwiej", standardem było burzenie wszystkiego, co poniemieckie, lobby ratowania ważnych obiektów nie miało znaczenia. W dobrym tonie było usuwanie obcej przeszłości i eksponowanie "nowego". Szkoda, że budynek z basztą zniknął, a mógł przetrwać, wciąż ciekawie i historycznie uzupełniając szeroką ul. B. Chrobrego. Być może kiedyś ktoś powróci do koncepcji zbudowania czegoś podobnego w tym miejscu, a zadanie nie jest zbyt trudne ani nadmiernie kosztowne, tylko w jakim celu? W takim samym jak dziesiątki małych obiektów przy bulwarach deptakach czy miejscach sportów wodnych. To znakomite miejsce, które wciąż czeka na zagospodarowanie. Teraz brzeg Odry jest martwy, to pustka, tam się nie spaceruje. Zdewastowany pomnik również nie dodaje temu miejscu wrażenia, porządku i logiki. To miejsce jest wciąż "niewidoczne".

Nowy - 22 lipca 1964

Dzisiaj pozostały nieliczne zdjęcia. Są źródłem i przykładem, mają też oczywisty klimat tamtych lat. Na przedstawionym obok zdjęciu ulicy Chrobrego z 1963 roku widzimy opisywany budynek z wieżą, powstający w tle nowy most, pojazdy tamtych czasów (widzimy żuka, strażackiego stara/jelcza i kolejnego stara-wywrotkę). Warto też zwrócić uwagę na inny detal zdjęcia: stara zabudowa ulicy B. Chrobrego, znakomicie zachowane i utrzymane chodniki z epoki, równe płyty granitowe i ułożona wokół drobna kostka. Ładny i równy chodnik. Widzimy detale, które zniknęły, zostały zastąpione asfaltem, a dzisiaj najczęściej betonem. Siła takich zdjęć jest ogromna. 

Przez kilkanaście lat po wojnie transport przez Odrę w Oławie był utrzymywany przez most drewniany. To było uciążliwe, pracochłonne, stale duży ruch i obciążenie, ale przede wszystkim kra w zimie, która niszczyła konstrukcję, często pomagali saperzy wysadzając zatory lodowe. To w końcu przerwano, zbudowano solidny nowy obiekt. Ten użytkowany obecnie most zaprojektowano w latach 1959/60 we Wrocławskim Biurze Projektów Budownictwa Komunikacyjnego. Głównym projektantem mostu był mgr inż. J. Przytulecki. Nowy most uroczyście oddano do użytku w dniu święta narodowego czasów PRL, czyli 22 lipca 1964 roku. 

Most jest dzisiaj intensywnie eksploatowany, jego użytkowanie również wielokrotnie było przerywane wypadkami na moście, częstym skutkiem były uszkodzenia konstrukcji nośnej i długotrwałe wyłączenia z eksploatacji. Po kosztownych remontach wprowadzono zmiany, dodano wewnętrzne bariery ochronne, jest lepiej. Dzisiaj oczywiste jest, że Oława czeka na kolejny most, bo jest on niezbędny. Na razie mamy jeden, w tym samym miejscu od 1545 roku.

Przemysław Pawłowicz

*

Dane obecnego mostu (wg DSDiK)

Most na rzece Odrze (zlokalizowany w km 32+965 drogi wojewódzkiej nr 396) jest stalowym, nitowanym trzy przęsłowym mostem kratownicowym z jazdą dołem o schemacie statycznym belki ciągłej. Konstrukcja nośna mostu oparta jest na masywnych betonowych przyczółkach i filarach (wykorzystano istniejące podpory po starej przeprawie). W przekroju poprzecznym na obiekcie jest jezdnia drogowa szerokości 7 m o nawierzchni bitumicznej, z obustronnymi chodnikami o szerokości użytkowej po 1,5 m z balustradami. Długość mostu wynosi 150,61 m, a szerokość całkowita 12,1 m.

Podstawowe rozmiary mostu:

- długość całkowita mostu - 150,61 m,

- liczba przęseł - 3 szt.,

- rozpiętości poszczególnych przęseł - 43,20 + 63,72 + 43,20 m,

- szerokość całkowita mostu - 12,10 m,

- szerokość jezdni na moście - 7 m,

- obustronne chodniki - 2×1,5 m,

- kąt ukosu - 90°.