Łączy aż 6 ulic. Jak zmieniało się największe skrzyżowanie w Oławie? (1)

Cofamy się więc do początku dwudziestego wieku. Między rzekami Odrą i Oławą rozbudowuje się Oława. Na zachód od rzeki o tej samej nazwie leży wieś Baumgarten - ma jedną ulicę biegnącą od torów kolejowych, która dziś nazywa się Kilińskiego. Na jej początku był przed wojną cmentarz ewangelicki i szpital, który funkcjonował tam do końca II wojny światowej. Potem mamy skrzyżowanie z ulicami Wiejską, Strzelną, Lipową, kiedyś Zaciszną, a od 1962 Broniewskiego i Małopolną. Tu Kilińskiego się kończy, dalej ulica Lipowa przecina ulicę Kutrowsiego i kończy się na moście nazywanym przez niektórych Mostem Siedleckim. 

Zabudowa ulic Lipowej i Kilińskiego w zdecydowanej większości była wiejska, tzn. oprócz domów były zabudowania gospodarskie - obory, stodoły itp. Przed I wojną światową wzdłuż ulic Lipowej, Wiejskiej, Kilińskiego i Strzelnej, Zacisznej nasadzono drzewa, w większości lipy. Ulice wtedy były wąskie, a nawierzchnie wyłożone dużą kostką brukową - jedynie ulica Strzelna była wyłożona małą kostką brukową. Po zakończeniu wojny w 1945 roku te drzewa miały powyżej czterdziestu lat, ale o nich napiszę później. Również tereny wokół były rolnicze, było też sporo łąk, na których pasły się głównie krowy i konie. Łąki szczególnie blisko Oławki w czasie powodzi często były zalewane.

Zdjęcie zrobiłem w 1972 - na pierwszym planie mamy nawierzchnię z przedwojennej kostki brukowej. Jeszcze nie jest zniszczona przez wykopy na podziemne instalacje. Po prawej widać słupy z napowietrzną instalacją elektryczną, na nich wisiały lampy oświetlające ulicę. Po prawej widzimy też przedwojenny piętrowy dom mieszkalny, który dziś jest świeżo po remoncie. Drugi budynek obecnie nie istnieje - przez lata były tu biura Rejonu Dróg Publicznych, a później był tu Rejon Budowy Dróg i Mostów. Następny budynek to zabudowania folwarczne - ostatni budynek był przy Małopolnej, ale rozebrano go chyba w latach 70. ze względu na zły stan techniczny. Wjazd na Małopolną był po prawej stronie ostatniego budynku

Zdjęcia zrobiłem w 1972 roku . Na zdjęciu widzimy wjazd na ulicę Małopolną z ulicy Wiejskiej

W 1912 roku miasto Oława wchłonęło wieś Baumgarten, a po wojnie tereny te zasiedlano mieszkańcami z terenów przedwojennej Polski. W kwadracie ulic Kutrowskiego, Warszawska, Baczyńskiego i Łąkowa zaraz po wojnie powstała jednostka Armii Radzieckiej, która funkcjonowała tam do 1992 roku. Rodziny oficerów radzieckich mieszkały przy ulicy Broniewskiego i Kutrowskiego. Tuż po wojnie nie było jeszcze mostu na rzece Oława pomiędzy pl. Zamkowym a Strzelną, ruch był tylko pieszy przez kładkę drewnianą, którą co jakiś czas woda niszczyła. Ruch samochodowy na to osiedle i do Strzelina obywał się przez Kamienny Most. Nowy most na Strzelnej powstał w 1965 r. Muszę tu napisać, że te tereny przez ówczesne władze były zapomniane i długo się tu nic nie robiło. Po wojnie szpital z Kilińskiego został przeniesiony na ulicę B. Chrobrego, cmentarz został zamknięty, a pochówki przeniesiono na ulicę Zwierzyniecką. 

Jak opowiadali mi pierwsi mieszkańcy tego rejonu miasta, przez wiele lat ulice nie były oświetlone, strach było po zachodzie wychodzić samotnie z domów. Utrapieniem mieszkańców były częste powodzie - wody z Oławki podchodziły do gospodarstw przy ulicy Kilińskiego i Lipowej, zalewały przydomowe szamba i nieczystości płynęły rzeką. W lecie problem był większy, ponieważ dzieciaki kąpały się w tych nieczystościach, ale wtedy to nikomu nie przeszkadzało. Dopiero regulacja rzeki i podwyższenie wałów w końcówce lat sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych spowodowała, że ilość powodzi znacznie zmalała. W latach dziewięćdziesiątych miasto na części terenu idąc od mostu ulicą Strzelną po lewej stronie nasadziło drzewa, które dziś mają ponad 30 lat i są małym parkiem. Ten teren wcześniej zawsze polderem zalewowym z rowami melioracyjnymi i klapą stalową w wale na rzece, była ona zamykano na czas powodzi. 

Skrzyżowanie w 1975, zdjęcie oddaje atmosferę tamtych lat - niewiele zmieniło się tu od czasów II wojny światowej. Po lewej jest trawnik, o który nikt nie dbał, a głębiej po lewej (tu niewidoczny) był kiosk spożywczy, jedna z najdłuższych prowizorek w Oławie. Zdjęcie z kolekcji Izby Muzealnej

Strzelna była wąską ulicą, w pobliżu skrzyżowania była piekarnia Gminnej Spółdzielni ze sklepem, gdzie sprzedawano pieczywo. W tamtych latach był to jeden sklep spożywczy w tym rejonie, dwa inne były na skrzyżowaniu Lipowej i Kutrowskiego , a reszta po drugiej strony rzeki. Za piekarnią w kierunku skrzyżowania, trochę w głębi, były budynki z czerwonej cegły -  przed wojną była tu fabryka żarówek, ale po wojnie Rosjanie zdemontowali maszyny, wyposażenie i wszystko wywieźli do ZSSR. Potem była tu wędzarnia ryb, a w połowie lat sześćdziesiątych Gminna Spółdzielnia przejęła te obiekty i przeprowadziła tam masarnię z placu Jedności Narodowej (dziś Piłsudskiego), ponieważ budynki, w których się mieściła przeznaczone do rozbiórki. Pod koniec lat 50. PSS Społem postawiła na trawniku przy skrzyżowaniu drewniany kiosk, który miał stać 5 lat (stał, zgodnie z zasadą, że prowizorki są najtrwalsze, 30 lat) - sprzedawała w nim bardzo długo pani Genowefa Pyrzowa (tak zapamiętali ją ówcześni klienci). Ponieważ Strzelna była wąska, w latach 70. poszerzoną ją o blisko o połowę - nowy pas drogowy przykryto asfaltem, a na starej część dalej była kostka granitowa. Dla mnie wyglądało to śmiesznie, ale było bezpiecznie i wygodnie.

Zdjęcie z albumu Zbigniewa Mazura z 1975 roku - na wprost ulica Lipowa, na lewo ulica Broniewskiego, a na prawo widzimy drewniany kiosk spożywczy nr 36, postawiony w latach 50. na pięć lat, w którym robili zakupy pierwsi mieszkańcy Osiedla Sobieskiego z ulicy Paderewskiego jeszcze pod koniec lat siedemdziesiątych

Naprzeciw kiosku po drugiej stronie był piętrowy dom mieszkalny, gdzie mieszkały rodziny Grabowskich i Jasińskich. Między nim a ulicą był duży ogród. Po prawej była ulica Lipowa - przypominam, że była wysadzona lipami. Były tam obiekty, w których mieścił się Państwowy Ośrodek Maszynowy - po drugiej strony były zabudowania wiejskie, w których po latach zaczynały powstawać warsztaty usługowe. W kierunku zachodnim do 1962 roku była ulica Zaciszna - od 1962 zmieniono nazwę na ulicę Broniewskiego. Kończyła się ona mniej więcej tu, gdzie dziś jest kościół Miłosierdzia Bożego. W połowie ulicy Broniewskiego jest Szkoła Podstawowa nr 4. Od skrzyżowania po lewej stronie jest ulica Wiejska - przy niej był zlokalizowany zakład o nazwie Rejon Dróg Publicznych, który wykonywał prace w całym powiecie oławskim, a w latach 70. przekształcono go na Rejon Budowy Dróg i Mostów, z zakresem działania całym Dolnym Śląsku. W tym zakładzie przez wiele lat pracował mój tato Kazimierz Mazur - na stanowisku kierownika Zakładu, a później zastępcy dyrektora ds. technicznych - tu mam wielką prośbę - w zakładzie była prowadzona kronika, wiele osób ją widziało i mi o niej opowiadało. Szukam jej od lat, więc jeżeli ktoś ma wiedzę o niej, proszę o informację do redakcji. 

Dalej ulica Wiejska prowadziła do przejazdu kolejowego - po prawej wcześniej był młyn elektryczny, który działał jeszcze na początku lat 60. W latach 70. został wyburzony. Po lewej stronie od skrzyżowania były zabudowania folwarczne. Nie pamiętam, co w nim wtedy było, ale obecnie jest on pod opieką konserwatora zabytków i przez lata ulega coraz większej dewastacji.  Pomiędzy ulicami Wiejską a Kilińskiego była wtedy ulica Małopolna, którą wjeżdżało się bezpośrednio na skrzyżowanie - jej nawierzchnia była nieutwardzona, a przy ulicy stały 3 domy, dalej już tylko pola. 

Zdjęcie z albumu Zbigniewa Mazura pochodzi z 1975 r. - na wprost ulica Lipowa obrośnięta po dwóch stronach drzewami, z których do czasów dzisiejszych nie przetrwało ani jedno. Zniszczyły je remonty. Na zdjęciu widzimy wykopy pod kanalizację. Po prawej ulica Strzelna, a po lewej za drzewami zaczynają się warsztaty Państwowego Ośrodka Maszynowego (tu niewidoczne)

Ulica Kilińskiego była utwardzona "kocimi łbami", ale kończyły się zaraz za dawnymi budynkami szpitala, które adaptowano na mieszkania. Za ostatnim budynkiem po lewej stronie był duży staw - w tym miejscu dziś jest budynek ogródków działkowych. Po lewej było przez lata wysypisko śmieci, a dalej, po lewej, był zaniedbany i zdewastowany cmentarz ewangelicki, który na przełomie lat 70. i 80. miasto zlikwidowało, urządzając tam park. 

Zdjęcie zrobiłem w 2002 roku - widzimy na nim teren pomiędzy ulicą Małopolną a Kilińskiego, na którym WSS Wrocław planował przez wiele lat budowę restauracji wraz zakładem garmażeryjnym, zrobiono nawet dokumentację, ale na obiecankach się skończyło. Wreszcie w 1988 WSS o/Oława wystąpił z WSS Wrocław i na tym terenie planował budowę supermarketu

Początek XXI. To zdjęcie pokazuje miejsce, gdzie stał budynek i były warsztaty Rejonu Budowy Dróg i Mostów. Te obiekty wykupił deweloper, uzyskał zgodę na wyburzenie, by postawić tu supermarket. Obecnie stoi tu Kaufland. Zdjęcie z albumu Waldemara Stawarskiego

Największe w Oławie krzyżowanie 6 ulic z prowizorycznymi kioskiem spożywczym przez powojenne lata się nie zmieniało, jedynie na pustych miejscach pomiędzy Strzelną a Kilińskiego urządzono klomby ze ścieżkami, o które zresztą nikt nie dbał. I tak mijały lata. Gdzieś pod koniec lat 60. rozpoczęto na osiedlu za Oławką kłaść kanalizacją - do tej pory były tam tylko szamba. Trwało to lata, przy okazji zdemolowano kostkę brukową na nawierzchni ulicy, którą po wykopach bardzo niechlujnie układano - powstawały dziury, które równano asfaltem, co widać na moich zdjęciach. Następnym etapem do było wymienianie lub kładzenie nowych instalacji wodnej, gazowej, elektrycznej i telefonicznej. Przy okazji zaczęto poszerzać ulicę, co spowodowało wycięcie prawie wszystkich drzew w tym rejonie. Na końcu położono nowe chodniki i asfalt. I tak było do początku lat 90.

Zdjęcie zrobiłem w 2024 roku - tak dzisiaj wygląda ulica Wiejska w miejscu, gdzie stały budynki Rejonu Budowy Dróg i Mostów - dziś mamy tu stację paliwową, a w głębi supermarket Kaufland

Zdjęcie zrobiłem w 2023 roku z dachu Galerii Oławskiej - widzimy duży parking, po prawej Kaufland, w głębi osiedle Jakuba Sobieskiego, dalej wiatraki w Nowym Otoku, po lewej ulica Wiejska i zabudowania folwarczne

Zdjęcie zrobiłem w 2024 roku, to teren pomiędzy ulicą Małopolską (po prawej) i Kilińskiego - dziś stoi tu Biedronka. Zdjęcie z kolekcji Lecha Łagowskiego

Po wprowadzeniu urynkowienia na początku lat 90. wiele zakładów miało kłopoty finansowe, między innymi doszło do likwidacji POM-u na Lipowej. Obiekty zostały wykupione przez osobę prywatną i po przebudowie postała tu pierwsza Galeria Oławska w Oławie. Na zdjęciu widzimy ją od strony Wiejskiej, duża część jest od strony ulicy Lipowej (na zdjęciu tego nie widać). Zdjęcie z kolekcji Lecha Łagowskiego

Lesław Mazur

Cdn.