"Pamięci bezimiennych..."

Cmentarz ewangelicki w Siedlcach 1831-2012

Wioska znajduje się obecnie w parafii Kotowice, a msze święte są odprawiane w kościele-kaplicy pod wezwaniem św. Marka - zaadaptowanej do tego celu sali kinowej i tanecznej, należącej niegdyś do Friedricha Fanta. Po przedwojennym kościele (powstałym w konstrukcji szachulcowej w połowie XVII wieku, z charakterystyczną dla krajobrazu wsi wysoką wieżą) - uszkodzonym i rozebranym w latach 1945-1946 - nie ma śladu. Na jego miejscu w latach 70. postawiono sklep. Niewielu młodych ludzi zdaje sobie sprawę, że tutaj do 1839 roku istniała przykościelna nekropolia...

Ten artykuł chciałbym poświęcić innemu z siedleckich cmentarzy, położonym poza granicami wsi, a powstałym w roku 1831, jako choleryczny, a już 8 lat później, z powodu przepełnienia przykościelnego - parafialny. - To był raj! Piękny ukwiecony ogród! - wspomina Janina Madejska, przywołując w pamięci obraz cmentarza, z którym zetknęła się jako mała dziewczynka. Inni obecni mieszkańcy wsi mówią o kutych ogrodzeniach, pięknych pomnikach, nawiązujących kształtem do przydrożnych kapliczek, alejkach, mnogości drzew i kwiatów - a wszystko komponowane z niemiecką dokładnością. Podziw i zadumę budzą treści inskrypcji, pełnych bólu i żalu po utracie bliskich. Wśród zmarłych należy wyszczególnić przede wszystkim Baltazara Działasa (1788-1870), uczącego w siedleckiej placówce ponad 50 lat, autora "Słownika gwary dolnośląskiej", do którego napisania zainspirował go Jerzy Samuel Bandtkie. Przy tej okazji należy wspomnieć, że do połowy XIX wieku nie zamarła w siedleckim zborze tradycja kultywowania języka polskiego - nawet domagano się, aby właśnie w tym języku odbywały się nabożeństwa.

Rodzina Bilke, posiadająca w Siedlcach ponad 130 ha ziemi, aspirująca do miana arystokratycznej elity, pozostawiła po sobie grobowiec, budzący skojarzenia z łukiem triumfalnym. Nieopodal rodzinny grobowiec  Bresslerów - właścicieli Winnej Góry.

Ewidencja pochówków w postaci kamiennych tabliczek z numerami świadczyłaby, że znajduje się ich tutaj ponad 900 (do chwili zamknięcia cmentarza w roku 1946). Do dnia dzisiejszego przetrwało około 35. O ironio, to jedna z najlepiej zachowanych dawnych nekropolii w powiecie oławskim. Jest to historia niechcianego dziedzictwa, które pozostawili po sobie niemieccy mieszkańcy okolic Oławy, jak i całych tzw. Ziem Odzyskanych, przybyłym tu przesiedleńcom z przedwojennej Rzeczypospolitej. Kiedy nić łącząca żyjących członków rodzin z ich zmarłymi została zerwana, w bardzo krótkim czasie płyty nagrobne i pomniki stały się przedmiotem handlu. Szczątki ludzkie - przedmiotem bezczeszczenia. "Uświęcona ziemia" - składowiskiem śmieci i miejscem alkoholowych libacji. Tak było również w Siedlcach. Trudno oceniać sprawców. Można się powoływać na ogrom zła, jakiego doświadczyli Polacy z rąk Niemców, na to, co się dzieje z polskimi cmentarzami w granicach obecnej Litwy, Białorusi, Ukrainy. Jednak czy to wystarczy? Tym bardziej, że dewastacje trwają nierzadko nadal...

Przed dwoma laty zawiązała się inicjatywa rewitalizacji siedleckiej nekropolii. Pomimo licznych przeszkód i niepowodzeń trwa nadal i zmierza (oby!) do szczęśliwego końca. W jej ramach usunięto z cmentarza porastające go gęsto samosiejki i krzewy, zebrano śmieci, zasypano (puste!) komory grobowe. Powstało profesjonalne studium historyczno-inwentaryzatorskie, jako efekt prac studentów historii, historii sztuki, geologii i architektury krajobrazu. W jego ramach - plan zagospodarowania terenu cmentarza: umiejscowienie lapidarium z płyt nagrobnych, których nie da się przypisać do miejsca pochówku, tablicy pamiątkowej, krzyża z zachowaną fragmentarycznie żeliwną figurą Chrystusa, miejsca nasadzenia zieleni. Wszystko to było możliwe dzięki zaangażowaniu grupki mieszkańców, których policzyć można na palcach dwóch rąk. Efekty przyniosła współpraca z dawnymi niemieckimi członkami siedleckiej parafii, którzy na ten cel prowadzą zbiórkę pieniędzy. Ze środków gminy Oława sfinansowane będzie ogrodzenie cmentarza. Ukończenie prac i otwarcie planowane jest na kwiecień-maj przyszłego roku. Warto byłoby, aby m.in. w takich miejscach uczyć młodzież, z pewnością trudnej, lecz jednak naszej regionalnej historii.

Zbiórka na odnowienie cmentarza

1 listopada, w dniu Wszystkich Świętych, prowadzona będzie zbiórka pieniędzy przy cmentarzu komunalnym w Siedlcach - pieniądze zostaną przeznaczone na odnawianie cmentarza

Tekst i fot.: Piotr Zubowski, zubik_77@o2.pl

koordynator prac porządkowych na cmentarzu w Siedlcach